Кәмелетке толмағандар арасындағы құқық бұзушылықтардың профилактикасы

Қалалық мәслихаттың заңдылық, құқық тәртібі және қоғаммен жұмыс жасау мәселелері жөніндегі тұрақты комиссиясының отырысында Нұр-Сұлтан қаласы Полиция департаментінің жергілікті полиция қызметі басқармасының бастығы Госман Жакин кәмелетке толмағандар арасындағы құқық бұзушылықтардың профилактикасы мен балалардың қадағалаусыз және панасыз қалуының алдын алу бойынша ювеналды полиция инспекторларының жұмысы туралы баяндама жасады.

Госман Жакин өз сөзінде жасөспірімдер арасындағы құқық бұзушылық пен қылмыстардың профилактикасы Полиция департаментінің жергілікті полиция қызметі басқармасы қызметінің басым бағыттарының бірі болып табылатындығын атап өтті.

«ТЖ режимі және карантин шаралары қызметтің барлық саласына өзгерістер енгізді, соның ішінде қылмыстық жағдайға да әсер етті. Нәтижесінде қоғамдық орындардағы қылмыс деңгейі 50%-ға, көшелерде 50%-ға, мас күйінде жасалған қылмыс 32%-ға азайды. Сонымен қатар, кәмелетке толмағандар жасаған қылмыстар саны 37% артты. «Сарыарқа» ауданында өсім 2 есе байқалады. Жасөспірімдер арасындағы қылмыс деңгейі тұрақты екендігін атап өткім келеді. Мен қылмыс неге көбейгенін түсіндіргім келеді. Кәмелетке толмағандар арасындағы құқық бұзушылықтардың өсу статистикасына, жасөспірімдер тобының интернет-алаяқтық әрекеттерді бірнеше рет жасауы әсер етті. Алаяқтықтың 62 фактісінің 60-ы ҚР Қылмыстық кодексінің 190-бабында көзделген, яғни 2017 жылдан 2020 жылға дейінгі кезеңде үш адамнан құралған жасөспірімдер тобы жасаған әрекеттер. Осы қылмыстық істер бойынша сот ісін жүргізу 2020 жылы аяқталғандықтан, олар туралы мәліметтер ағымдағы жылдың статистикасына енгізілді. Осы фактілер негізінде үш адамға қатысты 60 қылмыстық іс аяқталды. Бүгінгі күні үшеуі де кәмелетке толған», – деді жергілікті полиция қызметі басқармасының бастығы.

Жасөспірімдер санының 28 мыңға өсуі байқалады, профилактикалық есепте 208 кәмелетке толмағандар бар, олардың ішінде 28 жасөспіріммен қарқынды профилактикалық жұмыстарды жүргізілуде.

«Жеке профилактикалық шаралар 200-ден астам жағдайы нашар отбасыларға қолданылады. Кәмелетке толмағандардың алкогольді тұтынуының профилактикалық жұмыстары жалғасуда. 2020 жылдың 6 айында 21 жасқа толмаған адамдарға алкоголь сатудың 21 фактісі анықталды. 2020 жылы ІІО-да тіркелген 176 кәмелетке толмағанның 29-ы алкогольдік ішімдік ішкені үшін есепке алынған», - деп атап өтті жергілікті полиция қызметі басқармасының бастығы.

Тәжірибе көрсеткендей, кәмелетке толмағандардың мінез-құлқындағы ауытқуды дер кезінде анықтау және тиісті шараларды қолдану қылмыстың алдын алуда маңызды рөл атқарады. Сонымен бірге жосықсыз ата-аналармен жұмыс тысқары қалмауы керек. Жасөспірімдердегі агрессивті мінез-құлық көбінесе ата-аналардың деструктивті қатынастарының нәтижесі болып табылады. Отбасылық жанжалдардың аясында жасөспірімдердің бақылаусыз әрекеті жүгенсіздікке алып келеді.

«Жалпы, бала тәрбиесіндегі міндеттерін орындамағаны үшін  өткен жылы 158 ата-ана әкімшілік жауапкершілікке тартылды, кәмелетке толмаған
176 бала профилактикалық есепке алынды. Ықпал әлсіз ететін ата-аналарға қатысты учаскелік инспекторлардың материалдары бойынша ата-ана құқығын шектеу немесе айыру мәселелері бойынша материалдар жинау жүзеге асырылады. Осылайша, сот осындай 9 материалды қанағаттандырды, екі отбасы ата-ана құқығынан айырылды, 1-уінің құқықтары шектелді, - деді Госман Жакин.

Есеп беру кезеңінде кәмелетке толмағандардың жыныстық қол сұғылмауына қарсы қылмыстардың 15% төмендегенін атап өткен жөн.

Бұл жұмысты жақсарту үшін полиция қызметкерлері қатыгездік пен зорлық-зомбылықты, суицидті, порнографияны, есірткі, психотроптық заттарды тарататын сайттарды анықтау үшін интернет кеңістігін бақылауды күшейтуді ұсынады. Мониторинг арқылы педофилия мен зорлық-зомбылыққа бейім адамдарды анықтауға болады.

Қалалық басқармасының бастығы Шолпан Қадырова өз сөзінде кәмелетке толмағандар арасындағы құқық бұзушылықтың өсуін азайту, балалардың қараусыздығы мен панасыз қалуының алдын алу бойынша қабылданған шараларға тоқталды.

«Бүгінде елордада 182,3 оқушы контингенті бар 117 жалпы білім беретін мектеп жұмыс істейді. Кәмелетке толмағандар арасындағы құқық бұзушылықтың алдын алудың маңызды шараларының бірі – білім беру ұйымына мектеп инспекторын тағайындау. Алайда жыл аяғына қарай 91 мектептің 17-де мектеп инспекторы жоқ», - деп атап өтті Шолпан Қадырова.

Отбасындағы және балалардағы проблемаларды ерте анықтау мақсатында Қиын өмірлік жағдайдағы балаларды қолдау орталықтары жұмыс істейді. Орталықта балаларға құқықтық, психологиялық және консультативтік көмек көрсетіледі, балаларды оқытуға, қосымша білім алуға, қажет болған жағдайда жеке қолдауға жағдай жасалады.

Кәмелетке толмағандар арасындағы құқық бұзушылықтың профилактикасындағы маңызды алдын алу шарасы білім алушыларды жұмысқа орналастыру және бос уақытын ұйымдастыру болып табылады. Бүгінгі таңда 137 292 бала қосымша білім алуда, оның 6,5%-ы әлеуметтік әлсіз санаттан, 0,11%-ы ішкі істер органдарында тіркелгендер. Аудандар бойынша тіркелген білім алушылар саны: «Сарыарқа» ауданында – 40,3%, «Алматы» ауданында – 30,2%, «Байқоңыр» ауданында – 14,9%, «Есіл» ауданында – 14,4%. Бұл бағыттағы байыпты жұмыстар келесі оқу жылынан бастап жоспарланған. Сарыарқа ауданында 32 мектеп, 16 колледж бар.

Қосымша білім беруді ұйымдастыру үшін 8 филиал және 3 Community орталығы ашылды. Оның 5-уі Сарыарқа ауданында (№20, 26, 60, 41, 61 мектептерде) ашылады.

Жазда «Jasyl El» жобасы аясында балаларды жұмыспен қамтуды ұйымдастыру жұмыстары жүргізілуде. Жоба 14 пен 29 жас аралығындағы жастарды қамтиды. 14 пен 17 жас аралығындағы қатысушылар үшін жұмыс уақыты – 4 сағат, 18 бен 29 жас аралығындағы қатысушылар үшін – 8 сағат. Оқушылар мен студенттер аумақтарды абаттандыру бойынша бірнеше учаскелерде жұмыс істейді. Қазіргі уақытта жоба аясында 700-ден астам білім алушы жұмыс істейді, олардың 28%-ы әлеуметтік әлсіз санаттағы балалар, 9%-ы әлеуметтік жағдайы төмен отбасылардағы балалар.

Ақыл-ой және тұлғалық дамуының бұзылуы оқушылардың жас ерекшеліктеріне және жеке ерекшеліктеріне сәйкес келмейді, сондықтан да балалардың толыққанды ақыл-ой және тұлғалық дамуына қолайлы жағдай жасау үшін психологиялық-педагогикалық түзету және оқушылардың психологиялық қолдауы қажеттілігіне алып келеді.

«Астана дарыны» орталығында психологиялық қызмет жұмыс істейді, «Право» ҚҚ-мен жоба жүзеге асырылуда, «Амалтея» автоматтандырылған психодиагностикасы әрекет етеді, сондай-ақ «Демеу» ЖКЕМ жоба жүзеге асырылуда. Мектептегі психологиялық қызмет күшейтілді, соңғы 3 жыл ішінде психологтардың саны 21%-ға артып, 340 психологты құрады, «Татуласу мектебі: тепе-теңдік» мектеп медиациясын дамыту жобасы жүзеге асырылуда, «Ата-аналар клубы» әрекеттегі диалог алаңын дамыту бойынша «Жанұя» отбасы институтын қолдау орталығымен бірлескен жұмыс туралы шартқа қол қойылды», – деді білім басқармасының басшысы.

Алайда проблемалық мәселелер бар. Біріншіден, мектеп инспекторларының жетіспеуі, бұл «қиын» жасөспірімдерге бақылаудың әлсіреуіне әкелді. Екіншіден, профилактика мәселелерінде ведомствоаралық ынтымақтастық әлі де тиісті деңгейде қалыптаспағанын мойындау керек.

«Жаңа оқу жылынан бастап бірінші рет 72 мектепте 1440 баланың қатысуымен ұлттық спорт пен ұлттық өнерді дамыту бойынша «Altyn Urpaq» жобасын жүзеге асыра бастайды. «Шығыс» БЖО Ұлттық спорт орталығын ашу жоспарлануда, қаланың төрт ауданында «Шығыс» БЖО 1040 оқушыға арналған балалар мен жасөспірімдердің дене шынықтыру клубтары жұмыс істей бастайды. Жаңадан құрылған №2 өнер мектебінде «Tumar» Art» сәндік-қолданбалы өнер орталығында 400 балаға сабақ жоспарланған. Сондай-ақ, «тәуекел тобындағы» балалар мен олардың ата-аналарына көмектесетін психологиялық қызметтер мен қолданыстағы бағдарламаларды дамыту жоспарланған», – деді Шолпан Қадырова. 

Депутат Ақылбек Күрішбаев білім басқармасының басшысына «бүгін күні қанша мектеп инспекторлары жетіспейді? деген сұрақ қойды. Кәмелетке толмағандардың букмекерлік кеңсеге баруының жағдайы қандай? Қалада мұндай мекемелер көп екенін бәрі біледі. Маған мектеп жасындағы балалары осындай орындарға барған сайлаушылар өтінішпен келді, бұл отбасын көптеген жағымсыз әсерлерге ұшыратады. Сіз осындай қаптаған мекеменің бір адамға тиесілі екенін білетін боларсыз. Сіз бұл мәселені бақылайсыз ба. Олардың саны азайды ма.»

Шолпан Қадырова бүгінгі таңда мектептерде 17 инспектор жетіспейді деп жауап берді. Букмекерлік кеңселердің қызметі туралы мәселеге келетін болсақ, бұл мәселе білім басқармасының құзыретіне кірмейді. Алайда, бұл өте маңызды мәселе, егер білім беру басқармасы «Astana Adaldyg Alany» алаңшасымен және депутаттармен бұл мәселені өз бақылауына алса, бұл жағдайды анықтауға көмектеседі, өйткені келушілердің арасында дұрыс жолға қайтуға болатын аз қамтамасыз етілген және әлеуметтік жағдайы төмен отбасылардың балалары бар. Қаладағы букмекерлік мекемелердің саны, оларға келген балалардың саны бойынша ақпарат беру мүмкіндігі жоқ. 

Нұр-Сұлтан қаласы Полиция департаменті бастығының бірінші орынбасары Бақытжан Малыбаев тәртіп сақшылары букмекерлердің қызметіне қатысты әкімдікке бірнеше рет жүгінгенін айтты. Оларды жұмыс істеу құқығынан айыру мүмкін емес. Алайда тәртіп сақшылары мұндай мекемелерге үнемі рейд жүргізеді. Егер кәмелетке толмағандар букмекерлік кеңсеге барса, олардың ата-аналары шақырылады, сондай-ақ букмекерлік мекемелердің иелеріне қатысты шаралар қолданылады. Букмекерлік мекемелердің саны 138 болатын, қайта есептеу керек. Енді Мәжіліс депутаттары букмекерлік кеңселерді жабуды ұсынуда, егер заң күшіне енсе тәртіп сақшылары оны орындауға тырысады. Бүгінгі таңда құқық қорғау органдарында айыппұл салудан басқа амал жоқ.

Депутат Қарақат Абден Бақытжан Малыбаев депутаттардың бірнеше рет қойған сұрағына жауап бермеді деп атап өтті. Белгілі бір аумақта тұратын халықтың санына байланысты ювеналды полиция қызметкерлерінің санын көбейту жоспарда бар ма.

Нұр-Сұлтан қаласы Полиция департаменті бастығының бірінші орынбасары бұл мәселе министрлікте қарастырылған деп жауап берді, бірақ қазіргі уақытта ювеналды полиция қызметкерлерінің көбеюі күтілмейді. Қазіргі уақытта қалада ювеналды полицияның 25 қызметкері жетіспейді. 40-қа жуық адам декреттік демалыста, олар демалыстан шыққан соң мектептерге жіберіледі.

Депутат Қарақат Абден кәмелетке толмағандарды бейімдеу орталығы туралы білім басқармасының басшысына сұрақ қойды.

«Мен қамқоршылар кеңесінің мүшесімін және қамқорлыққа алынған бірнеше балаларым бар, сондықтан мен оған жиі барамын. Балалардың шарбақ арқылы көшеге шығатындығын сізге ескерткім келеді. Бұл балалардың тәрбие деңгейі балалар үйінің балаларынан ерекшеленеді. Осы мәселеге назар аударыңыз», - деді Қарақат Абден.

Тұрақты комиссия отырысының күн тәртібіне қойылған мәселелер қаралды және олар бойынша тиісті қаулылар қабылданды.