Жастар арасында нашақорлық пен құмар ойындардың алдын алу

Қалалық мәслихатта Нұрлан Көпешовтың төрағалығымен заңдылық, құқық тәртібі және жұртшылықпен жұмыс мәселелері жөніндегі тұрақты комиссияның жастар арасында нашақорлық пен құмар ойындардың алдын алу мәселесі бойынша отырысы өтті.

«Нұр-Сұлтан қаласының Полиция департаменті» ММ есірткі қылмысына қарсы іс-қимыл басқармасының бастығы Ерлан Ақбаров депутаттарға басқарманың өткен және ағымдағы жылдың басындағы жұмысының нәтижелері туралы баяндады. Ол басқарма есірткілерді, оның ішінде байланыссыз, интернет арқылы жүзеге асырылатынын синтетикалық есірткілерді өткізу фактілеріне ерекше назар аударатынын атап өтті. Заңсыз айналымнан өткен жылы 38 кг, ал ағымдағы жылы 94 кг есірткі заты тәркіленді. Жыл басынан бері 269 есірткі қылмысы анықталды, есірткіге байланысты 17 қылмыстық іс аяқталып, сотқа жолданды, есірткі өндірумен айналысатын 3 зертхананың қызметі жойылды, 17 кг жуық есірткі тәркіленді. Бұл жұмыста елорда азаматтары үлкен көмек көрсетеді, олардың көмегімен есірткі сататын сайттардың мекенжайлары көрсетілген граффити жазулары жойылып, 62 есірткі сайттарының жұмысы бұғатталды. 2022 жылдың 1 сәуіріндегі жағдай бойынша есепте 1166 есірткі тұтынушы тұр.

«Нұр-Сұлтан қаласының Білім басқармасы» ММ басшысы Қасымхан Сенғазыев депутаттарға кәмелетке толмағандар арасында нашақорлықтың алдын алу жөніндегі жұмыс 2022-2025 жылдарға арналған «Нұр-Сұлтан – есірткісіз қала» кешенді іс-шаралар жоспары аясында жүргізіліп жатқанын хабарлады.

Қазіргі уақытта Білім басқармасы мемлекеттік әлеуметтік тапсырыс шеңберінде кәмелетке толмағандар арасында есірткіні тұтынудың алдын алуға және нашақорлыққа қарсы іс-қимылға бағытталған іс-шаралар бойынша «Құқық» қоғамдық қорының жобасын іске асыруда. Сенғазыев мемлекеттік әлеуметтік тапсырыс рәсімі көп жағдайда созылып, қоғамдық ұйымдарға жобаны іске асыруға өте аз уақыт қалатындығына байланысты үш жылдық кезеңге қаржы бөлуді ұсынды. Сондай-ақ, ол кейбір қалалық дәріханалардың құрамында есірткі бар дәрі-дәрмектерді, оның ішінде кәмелетке толмағандарға босату ережелерін сақтамауы бүгінгі таңда маңызды проблема болып табылатынын атап өтті.

«Нұр-Сұлтан қаласының Жастар саясаты мәселелері басқармасы» ММ басшысы Қайрат Қамбаров сөз басында есірткі тұтынушылар санының өсуі туралы статистикалық деректерді келтірді. Қамбаровтың айтуынша, мамандардың пікірінше, жастардың көпшілігі жеңіл есірткі қолданады. «Есірткісіз болашақ» корпоративтік қоры басқарманың қолдауымен «Есірткісіз болашақ» республикалық қозғалысын ұйымдастырды, оның шеңберінде әлеуметтік желілерде ақпараттық контент, есірткіге тәуелділер мен олардың жақындарын қолдау үшін жедел желі құру, мектеп оқушылары мен ЖОО студенттері үшін профилактикалық тренингтер өткізу жоспарлануда.

«Нұр-Сұлтан қаласының Қоғамдық денсаулық сақтау басқармасы» ММ басшысының орынбасары Гүлназ Досмырзаева Нұр-Сұлтан қаласы әкімдігінің ШЖҚ «Қалалық психикалық денсаулық орталығы» МКК-де динамикалық бақылауда 1189 есірткі тұтынушы тұрғанын, оның ішінде опиоидтарды пайдаланатын пациенттер – 658, психикалық белсенді заттарды біріктіріп пайдаланатын пациенттер - 226, стимуляторларды (тұз) – 248,  каннабиноидтарды пайдаланатындар - 45 екенін хабарлады. Анықталған есірткі тұтынушылар санының 50% - ға төмендеуіне эпидемиологиялық жағдайдан басқа қолданыстағы НҚА-да профилактикалық бақылау тобын алып тастау себеп болды.

Ойынға тәуелділік мәселесіне қатысты Досмырзаева бұл психологиялық, педагогикалық және әлеуметтік себептермен бірге, оның медициналық себебі қатар жүретін күрделі мәселе екенін айтты. Ол нашақорлықтың алдын алу мәселелерін шешу үшін психикалық белсенді заттарды қолдану салдарынан психикалық және мінез-құлықтық бұзылулары бар науқастардың алдын алу, есепке алу және бақылау мәселелерінде мүдделі мемлекеттік органдардың өзара іс-қимылын реттейтін нормативтік-құқықтық актілердің жоқтығына назар аудару қажет екенін атап өтті; дәлелді тиімділігі бар салауатты өмір салты бойынша сынақтан өткізілген профилактикалық бағдарламалар жоқ; профилактикалық бақылау және консультациялық есепке алу сияқты ұғым алынып тасталған (ҚР ДСМ 2020 жылғы 25 қарашадағы «Психикалық денсаулық саласында медициналық-әлеуметтік көмек көрсетудің кейбір мәселелері туралы» № ҚР ДСМ 203/2020 бұйрығы), бұл аурудың ерте сатысында анықталмауына әкелді және нәтижесінде пациенттерде психикалық бұзылуларға тәуелділіктің пайда болуы, осылайша алдын-алу шараларының тиімділігі жоққа шықты.

Депутат Салтанат Женалаева «Нұр-Сұлтан – есірткісіз қала» кешенді жоспарының көптеген тармақтарын іске асыруға қаржыландырудың болмауы мәселесін қозғады. Басқармалар жоспарға ұсыныстар берді, бірақ қаржыландыру салмаған. Ол өткен жылы денсаулық сақтау басқармасына қалалық Салауатты өмір салты орталығын құру туралы тапсырма берілгенін атап өтті. Депутат әрбір мемлекеттік орган жоспардың тармақтарын іске асыруға қаражат бөлу бойынша келесі нақтылауға бюджет тапсыруын ұсынды.

Қала әкімі аппаратының нашақорлыққа қарсы күрес жөніндегі комиссиясының хатшысы Аман Оспанов сөз сөйлеп, кешенді жоспар бекітілгенін хабарлады. Бюджет кодексіне сәйкес мемлекеттік органдарда жұмыстың бұл бағытына қаражат қарастырылмаған.

Әкім аппараты полиция департаментіне жоспар тармақтарын іске асыруға көзделген қаржыландыру көлемін арттыруды ұсынады.

Депутат Алмагүл Сегізбайдың айтуынша, бірнеше жылдан бері дәріханаларда есірткі заттарын сату мәселесі шешілмей келеді, олардың мекенжайы белгілі. Білім басқармасы мен мектеп директорлары кәмелетке толмағандарға дәрі-дәрмектерді заңсыз сату мәселелерін шеше алмайды, өйткені олардың ықпал ету тетіктері жоқ. ПД басқармасы қанша рет бақылау сатып алуды жүзеге асырды және заңсыз сату мәселелерін шешу үшін не істелді.

Ерлан Ақбаровтың айтуынша, жыл басынан бері басқарма 6 іс-шара өткізіп, кәмелетке толмағандарға дәрі-дәрмектерді рецептісіз беру жағдайлары расталған. Алайда, бұл шара олардың құзыретіне жатпайды, сондықтан басқарма материал жинап, оны фармацевтикалық бақылау комитетіне жібереді. Трамадолды бақылауға жататын есірткі құралдары мен прекурсорлардың тізбесіне енгізуге, сондай-ақ фармацевтерге қатысты жазаны қатаңдатуға қатысты ұсыныстар қолдау таппады.

ҚР ДСМ медициналық фармацевтикалық бақылау комитеті департаментінің басқарма басшысы оларға ПД жүргізген жедел іс-шаралар бойынша материал келіп түсетінін растады, бірақ 6 материалдан басқарма 4-і бойынша шаралар қабылдады, себебі дәлелдемелер, қаптамалар, чектер жоқ. ПД өкілдері тінту жүргізе алмайды, өйткені бұл әкімшілік құқық бұзушылық. Ал басқарманың шағын бизнес нысандарын тексеруге құқығы жоқ, өйткені тексеруге мораторий бар. Жоспардан тыс тексеру азаматтардан Кәсіпкерлік кодекске сәйкес дәріхана қызметкерлерінің іс-әрекеттеріне шағымдар түскен кезде ғана мүмкін болады, хабарлама бір ай бұрын жіберіледі.

Тұрақты комиссияның төрағасы Нұрлан Көпешев дәріханалар мен заңсыз сатумен айналысатын адамдарға қатысты шараларды қатаңдату бойынша қолданыстағы НҚА-ға өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы өтінішпен Мәжіліске хат жолдауды ұсынды.

Есірткі қылмысына қарсы күрес басқармасының бөлім бастығы Сергей Ильиных тапсырмаға сәйкес «журналистік пул» құруды ұсынды, ол халықты проблемалық мәселелер туралы, ҮЕҰ жұмысы туралы, кәмелетке толмағандарға седативтік және құрамында есірткі бар құралдарды сататын дәріханалар туралы хабардар ете алады, сондай-ақ есірткіге тәуелді адамдарды оңалту мәселелерімен айналысатын ПД, оңалту орталықтарының, ҮЕҰ сенім телефондарын орналастыру қажет. 

Тұрақты комиссия төрағасы нашақорлықтың алдын алу мәселесінде өзара іс-қимыл арқылы ғана оң өзгерістерге қол жеткізуге болатынын атап өтті. Барлық мемлекеттік органдар, оның ішінде аудандық әкімдіктер, үкіметтік емес ұйымдар нашақорлыққа және есірткі бизнесіне қарсы күреске тартылуы тиіс, мысалы, көлік басқармасы аялдамаларда, автобустарда ақпараттар орналастыра алады. Сондай-ақ, Көпешов үкімет деңгейінде елордада есірткі заттарына химиялық талдау жүргізу үшін жабдықтар сатып алу мәселесі шешілгенін хабарлады.

«Құқық» ҚҚ төрағасы Ольга Рыль мемлекеттік әлеуметтік тапсырыс бойынша жобаларды іске асырудың үш жылдық кезеңіне көшу туралы ұсынысты қолдады және мәслихаттан барлық мемлекеттік органдарға осындай жұмыс нысанына көшуді ұсынуын сұрады. Жастар саясаты мәселелері басқармасының бұл бағытта тәжірибесі жеткілікті. Сондай-ақ, ол есірткі бизнесіне қарсы күрес басқармасы үйлестіруші рөл атқаруы тиіс екенін, бүгінгі таңда журналистік пул емес, оқытылған мектеп психологтары, колледж психологтары, ақпаратты қалай беру керектігін білетін мамандар пулы қажет екенін атап өтті. Ішкі саясат басқармасында беттерінде нашақорлық пен есірткі бизнесінің алдын алу бойынша жұмыстар туралы мәліметтер беріп отыратын бейінді журнал жоқ.  

«Есірткісіз болашақ» КҚ басшысы Жандос Ақтаев О. Рыльдің мемлекеттік әлеуметтік тапсырыс шеңберінде жобаларды іске асырудың үш жылдық кезеңіне көшу туралы ұсынысын қолдады, өйткені мемлекеттік әлеуметтік тапсырыс шеңберінде жобаларды іске асыру кезінде бейінді емес ұйымдардың демпингін болдырмау қажет. Сондай-ақ, ол комиссия тағайындайтын бейіндік ҮЕҰ үшін гранттарды қаржыландыру тетігін пайдалануды ұсынды.

Тұрақты комиссияның төрағасы отырысты қорытындылай келе, активтер және мемлекеттік сатып алу басқармасына экономика және бюджеттік жоспарлау басқармасымен бірлесіп кешенді жоспардың тармақтарын қаржыландыру мүмкіндігі бойынша жазбаша жауап әзірлеуді ұсынды.