Көпшілік тыңдаулар: елорданың ШОБ дамуындағы проблемалар, оларды шешудің мүмкін жолдары

Қалалық мәслихатта Кендебай Адамбектің төрағалығымен «Астана қаласында шағын және орта кәсіпкерлікті дамытудағы өзекті мәселелер, оларды шешудің мүмкін жолдары» мәселесі бойынша көпшілік тыңдаулар өтуде.

Инвестициялар және кәсіпкерлікті дамыту басқармасының басшысы Халел Әкімжанов депутаттарға ағымдағы жылы әкімдік сыйақы мөлшерлемесін субсидиялау, кредиттерге ішінара кепілдік беру, мемлекеттік гранттар арқылы ШОБ-ты қолдауды жүзеге асыратынын хабарлады. Ол елорда салық аударымдары бойынша республикада көшбасшы болып табылатынын атап өтті.  155 жоба іске асырылды, 157 жоба іске асыру сатысында. Мемлекет басшысының тапсырмасы бойынша жақын арада №2 Индустриялық парк іске қосылады. Логистикалық инфрақұрылымды қалыптастыруға ерекше назар аударылады, ол үшін логистикалық парк құрылатын болады.  Халел Әкімжанов проблемалық мәселелер туралы айта келе, 2025 жылы қабылданған міндеттемелерді төлеу үшін қаражат тапшылығы байқалуы мүмкін екенін атап өтті. Басқарма басшысы депутаттардан бюджетті нақтылау кезінде қосымша қажеттілікті қолдауды сұрады. Өңірлік бағдарлама шеңберінде ШОБ-қа қолдау көрсету үшін басқарма «Даму» қорымен бірлесіп жеңілдетілген кредит беру бағдарламасын іске асырады, сыйақы мөлшерлемесі жылдық 7% - дан аспайды. Сонымен қатар, дәстүрлі несиелік қаржыландырудан басқа, қаржыландыруға қол жетімділікті қамтамасыз ете отырып, шағын және орта бизнесті қолдай алатын факторингтік мәмілелер – жаңа бағытқа қызығушылық артып келеді. Кәсіпкерлікті дамытудың 2023-2027 жылдарға арналған өңірлік бағдарламасына өзгерістер енгізу ұсынылады. Тарату пункттерінде қуаттың жетіспеуіне байланысты қосымша 3 пункт салу қажет. Қазіргі таңда жоба мемлекеттік сараптама алу сатысында. Бұл жобаны қолдау ұсынылады.

Астана қаласының аға прокуроры Нұрбек Айтжанов ұйым қызметінің негізгі бағыттары кәсіпкерлердің құқықтарын қорғауды қамтамасыз ету және экономиканың өсуіне ықпал ететін қадағалауды жүзеге асыру болып табылатынын атап өтті. Құқықтық жайлылықты қалыптастыру үшін кәсіпкерлердің құқықтарын қорғау бойынша арнайы мобильді топтар жұмыс істейді, фронт-офис құрылды. Қадағалау шеңберінде 32 проблемалық кейс шешілді, осы көрсеткіш бойынша ұйым республикада бірінші орынға ие. Пайдалануға беру актілерін тіркеуден бас тартудың заңсыз тәжірибесі анықталды. Заң бойынша егжей-тегжейлі жоспарлау жобасын түзетуге жылына екі рет рұқсат етіледі. Прокуратура түзетуді кезектен тыс тәртіппен жүргізу туралы ұсыныс жасады, өйткені инвесторлар оны 6 айда күтеді. Егжей-тегжейлі жоспарлау жобасын өзгерту барысында мемлекеттік органдармен олардың  құзыретіне кірмейтініне қарамастан келісу талап етіледі. Осы қайшылықты жою үшін заңнамаға өзгерістер енгізу ұсынылды.

Сөз сөйлеуінің басында Астана қаласы Кәсіпкерлер Палатасы директорының орынбасары Жеңіс Тайшытаев ШОБ бойынша статистикалық деректерді келтірді. Ол жұмыс істеп тұрған нысандар санының 8% - ға өскенін, ШОБ-та жұмыспен қамтылғандар санының артқанын атап өтті. ЖӨӨ-ге қосқан үлесі 9% - ға артты. Палата мемлекет пен бизнес арасындағы байланыс қызметін атқарады. Өзара әрекеттесу салалық кеңестер арқылы жүзеге асырылады. Палатада кәсіпкерлерге кеңес беру және қаржылық есептерді тапсыруға көмек көрсету үшін көпфункционалды орталық жұмыс істейді.  Палата базасында интерактивті карта құрылды, оған үнемі өзгерістер енгізілуде. Баяндаманы аяқтай отырып, спикер шешуді талап ететін жүйелі мәселелер туралы айтты.

«Даму» кәсіпкерлікті дамыту қоры» АҚ өңірлік филиалы директорының орынбасары Ақбота Нұрғалиева депутаттарға Қор кәсіпкерлердің кредиттері бойынша сыйақы мөлшерлемелерін субсидиялаудың және олардың банктердің алдындағы кредиттеріне кепілдік берудің қаржы агенті, сондай-ақ оқыту және кеңес беру бағдарламаларының операторы болып табылатынын хабарлады. Филиалдың алдында үлкен міндеттер тұр – 20230 жылға дейін ШОБ үлесі 40% - ға жетуі, экспортты ұлғайтуға және тиісінше импортты азайтуға, жаңа жұмыс орындарын құруға ықпал ететін өндірістер санын ұлғайтуы тиіс. Мемлекет басшысының тапсырмасына сәйкес бірыңғай кешенді бағдарлама әзірленді. Бұдан әрі Нұрғалиева Астана қаласы бойынша статистикалық деректерді, оның ішінде салалар бөлінісінде жұмыс істеп тұрған ШОБ субъектілерінің санын келтірді. Өзінің сөз сөйлеуін Ақбота Нұрғалиева  бизнесті мемлекеттік қолдау шаралары аясында әлеуметтік-экономикалық тиімділік туралы ақпаратпен аяқтады.

Депутат Салтанат Дженалаева – бюджет, экономика, өнеркәсіп және кәсіпкерлік мәселелері жөніндегі тұрақты комиссияның мүшесі Мемлекет басшысының Жолдауында Үкіметке 2029 жылға қарай орта бизнестің үлесін 15% – ға дейін арттыру міндеті қойылғанын айтты. Дженалаева статистикаға сәйкес, елордада ШОБ нысандарының саны үнемі өсіп келе жатқанын атап өтті. Бұдан әрі ол елорданың шағын және орта бизнесін дамытудағы шешілмеген мәселелерге егжей-тегжейлі тоқталды.

Тұрақты комиссияның төрағасы Кендебай Адамбек өткен жылы «Бизнестің жол картасы-2025» бағдарламасының іске асырылуына аудит жүргізілгенін атап өтті. Депутаттың пікірінше, факторинг бойынша ұсыныстар қазіргі уақытта маңызды емес, өйткені бизнес факторингтік мәмілелерді пайдалану үшін онша дамымаған. Сондай-ақ, аудитке сәйкес, несиелердің көп бөлігі аймақтарға беріледі, бұл Астанаға мүлдем пайдалы емес. Бұл ретте Ұлттық қордан түскен қаражаттың 57% - ы заңсыз берілген.

Депутат Қанат Ибраев Кәсіпкерлер Палатасы директоры орынбасарының бірқатар мәселелерді атап өтіп сөйлеген сөзіне қатысты пікірін айтты. Депутаттың пікірінше, жайлы мектептер салу кезінде жиһазға деген қажеттілік бүкіл саланы екі жылға жұмыспен қамтамасыз ете алады. Депутаттар жайлы мектептерге барып, жеткізушілер арасында Шымкент, Алматы облысы, Түркістан облысы және импорт өкілдері бар екенін анықтады. Тиісінше, салықтар басқа аймақтарға кетеді. Алматы облысында өндіріс 202% - ға өсуде. Олар инвестиция тартуға ғана емес, сонымен қатар өз компанияларына сату нарықтарын беруге тырысады, сәйкесінше барлық салық түсімдері аймақта қалады. Бүгінгі таңда елордалық өндірушілер тактикалық заттардан ұтылуда. Астанада ірі құрылыс компанияларының кеңселері бар екені ешкімге құпия емес. Өңірлерден жұмысшыларды әкелмей-ақ Атамекен палатасының базасында қаланы жұмыс орындарымен қамтамасыз ету бойынша Меморандумдар жасасқаны жөн болады. Фракция тарапынан  Қытайдан жиһаз өнімдерінің сапасы туралы мәселе қарастырылды. Депутат инвестициялар басқармасының басшысына стратегия шеңберінде «Өнеркәсіптік саясат туралы» заңды, «Мемлекеттік сатып алу туралы» жаңа заңды пайдалану туралы ұсыныспен жүгінді, өйткені қалада жоғары технологиялық кәсіпорындар бар, аумақтық кластерлер ретінде шағын өнеркәсіптік аймақтар құрылуда.

Депутат Мәдина Әжікенова коттедждерде орналасқан білім беру нысандарын тексеруге қатысты сөз сөйледі. Білім беру ұйымдары нысаналы мақсатын өзгертуді талап етеді. Өз уақытында ешкім мұны талап етпеді, ал қазір өзгерістер процедурасына 1-2 ай  уақыт беріледі. Бұл нақты іске аспайтын мерзім.  

Мәслихат төрағасы Ерлан Каналимов коттедждерде орналасқан білім беру объектілерінің нысаналы мақсатын қалай өзгертуге болатындығы туралы сұрақ қойды. Ол білім басқармасымен бірлесіп, қала бойынша коттедждерде қанша мектепке дейінгі білім беру ұйымдары орналастырылғанын талдауды ұсынды.

Депутат Бекзат Жолжақсынов Атамекен палатасының өкіліне сертификаттарды жою туралы БАҚ-тағы жарияланымдарға қатысты сұрақ қойды. Қандай мерзімде сертификаттар жойылып, отандық өндірушілердің бірыңғай тізілімі құрылады. Депутат отандық өндірушілерді қолдауға ықпал ететін құқық қолдану практикасы қашан басталады деген сұрақ қойды. Депутаттың пікірінше, индустриялық сертификатты пайдалану импорттық тауарлар нарығын жабу үшін қолданылған. Қазіргі уақытта олар ресейлік өндірушілердің мүдделерін қолдауға байланысты жойылуда.

Мәслихат төрағасы Ерлан Каналимов соңғы үш жылда ШОБ-ты қолдау мәселелері шешіліп жатқанын айтты. Әлемдік деңгейдегі проблемалар бар. Сонымен қатар жергілікті маңызы бар проблемалар да орын алуда, қалада еңбек ресурстарына, кадрларға қажеттілікке талдау жүргізілмейді. Бұл мәселені жалпы күш-жігермен шешу керек. Қазір өзекті емес мамандықтарды оқытудың қысқаруы орын алуда. Қала үшін үлкен проблема қаржы қызметкерлерінің кәсібилігінің төмен деңгейі болып табылады. ШОБ саласының қызметкерлері есептерді қалай дұрыс тапсыру керектігін білмейді. Бұл ШОБ дамуындағы кедергілердің бірі. Осыған байланысты Мемлекеттік кірістер департаменті палатамен бірлесіп бухгалтерлерді оқытуды ұйымдастыруы қажет. Кәсіпкерлер өтеусіз бергісі келетін инженерлік желілерді тапсыруға қатысты көптеген сұрақтар бар. Каналимов кәсіпкерлер үшін бірыңғай анықтамалық әзірлеуді ұсынды, оны электронды түрде жасап, электронды платформалардың біріне орналастыру керек.

Көпшілік тыңдауды қорытындылай келе, Кендебай Адамбек факторинг туралы ұсынысты кейінірек қарастыру керек деді. Зәкірлік жобалар туралы ақпарат қажет, сату және жүктеу маңызды. Аграрлық аймақтар бойынша қайта өңдеу немесе қоймалар салу басымдыққа ие болады ма деген көптеген мәселелер орын алуда. Кендебай Адамбек Атамекен палатасына нақты орындалатын тармақтарды енгізу үшін қаулыны бірлесіп пысықтауды ұсынды.